Het is bijna Halloween, die tijd van het jaar waarin we ons verkleden, waar de kinderen van deur tot deur gaan en 'trick or treat' roepen en waar talrijke pompoenen het straatbeeld kleuren. Maar weet je eigenlijk waarom we ons verkleden en waar dit ritueel eigenlijk vandaan komt? Je leest het hier!

1. 2500 jaar oude traditie

2. Een mix van verschillende feesten

• Kelten

Het begon allemaal bij de Kelten. In de Keltische kalender was 31 oktober de laatste dag van het jaar. Het nieuwe jaar begon op 1 november. Traditiegetrouw vierden zij deze overgang van de zomer naar de winter met een oogstfeest, 'Samhain' genaamd, wat letterlijk 'Summer's end' betekent. Wanneer alle oogst was binnen gehaald, was het dus tijd om te feesten.

• Romeinen

De Romeinen vierden 2 belangrijke feesten: Feralia, een feest eind oktober waar de Romeinen de overledenen eerden, en een feest ter ere van Pomona, de Romeinse godin van fruit en bomen. Toen zij hun rijk uitbreidden en de Keltische volkeren hadden veroverd, werden deze twee feesten gecombineerd met het Keltische feest Samhain.

• Christenen

Allerheiligen, de herdenking van alle gelovigen die naar de hemel zijn gegaan, werd vroeger op verschillende data gevierd. In de 9e eeuw werd Allerheiligen verplaatst naar 1 november. Allerzielen werd later toegevoegd om ook alle zielen te herdenken van mensen die niet als gelovige gestorven zijn. Deze Christelijke feesten vermengden zich met het Halloweenfeest.

3. 'Halloween' is een verbastering

4. Maskers en verkleden om de geesten te misleiden

Bij de oude Kelten speelden doden en geesten een belangrijke rol. De Kelten geloofden dat op Samhain de grens tussen de spirituele en de levende wereld ultradun was, dat met andere woorden de deur naar de onderwereld een stukje open stond. Ze geloofden dat de zielen van de doden (en andere wezens zoals feeën) tijdens de Halloweennacht naar onze wereld konden komen. Ze waren overtuigd dat alle doden van het voorbije jaar uit hun graf kwamen omdat ze hun familie misten en dat ze hun huizen bezochten. Om deze zielen te eren, gaven ze grote feestmalen, waarbij plaats werd vrij gehouden voor de overledenen. Opdat ze niet zouden verdwalen, legden de Kelten voedsel en drank bij hun huis en maakten ze grote vuren ('bonfires'). Tussen al deze geesten zaten volgens hen echter ook boze geesten, die op Halloween het lichaam van een mens of dier probeerden in bezit te nemen. Om zich te beschermen tegen deze geesten en ze te misleiden en af te schrikken, droegen de mensen maskers en witte gewaden. Hiervan komt de huidige traditie van het verkleden op Halloween.

5. Vreugdevuren en mensenoffers

Het waren de druïden (Keltische priesters) die grote vreugdevuren, 'bonfires' maakten waarrond de dorpelingen zich verzamelden. Om de geesten af te weren, maakten de dorpelingen zoveel mogelijk lawaai in hun tocht naar het vreugdevuur. Wanneer volgens hen iemand zich verdacht gedroeg – en dus de indruk wekte door een geest te zijn bezeten – werd deze persoon geofferd aan het vuur, om andere dwalende geesten te waarschuwen dat zij beter geen lichaam in bezit namen. Het waren de Romeinen die deze barbaarse praktijk uiteindelijk verboden. Er werden trouwens ook dieren geofferd (vooral katten) en hun botten werden in het vuur gegooid, vandaar de naam 'bonfires' (van het Engelse woord voor botten, 'bones').

6. Toekomst voorspellen

Tijdens deze vreugdevuren maakten de druïdes voorspellingen door de verbranding van de offers te 'lezen'. Ze bestudeerden de geluiden, geur, rook, kleur van het vuur, enz. Daarnaast was het ook een tijd om bijvoorbeeld huwelijksvoorspellingen te doen. In Engeland was er het populaire Apple Snapping, waarbij de singles van het dorp een spel speelden om te zien wie het eerst zou trouwen. Hierbij werden appels aan een draadje opgehangen en moesten vrouwen deze proberen te happen zonder hun handen te gebruiken. De eerste die de appel beet had, zou de volgende zijn om te trouwen. Jonge vrouwen schilden ook een appel in één strook en gooiden die over hun schouder. De strook zou in de vorm van de eerste letter van de naam van hun toekomstige echtgenoten landen. Er werden ook Halloween-cakes, Barnbrack-cake genaamd, gebakken met een ring, een stuk vod, een vingerhoedje en een munt erin. Als je de vod jouw stuk cake vond, kreeg je financiële problemen. Als je de munt kreeg, hoefde je je geen zorgen te maken en de ring betekende een naderende romance of geluk met je huidige relatie.

7. Jack-o-lanterns werden oorspronkelijk uit rapen gesneden

De pompoen wordt geassocieerd met Halloween, maar dat was niet altijd zo. De traditie van de pompoen gaat terug naar het verhaal rond 'Jack-o-lantern'. De Kelten vertelden immers het verhaal over de luie maar slimme boer 'Jack', die de duivel in deval liet lopen. Hij lokte hem in een boom en hield hem gevangen door een kruisteken in de boom te krassen. Jack wilde hem enkel vrij laten indien de duivel beloofde dat Jack nooit tot de hel zou toegelaten worden. De duivel beloofde dit, maar op het moment dat Jack stierf, werd hij door zijn zondige leven ook de toegang tot de hemel ontzegd. Maar de duivel, die zich aan zijn belofte wou houden, liet hem ook niet toe tot de hel. Jack was gedoemd om over de aarde te blijven ronddolen. De duivel wierp hem daarop een gloeiend kooltje toe, waarop Jack één van zijn rapen uitholde om het kooltje hierin te stoppen. Zo had hij een lantaarn en begon hij aan zijn eindeloze zwerftocht, op zoek naar een rustplaats die hij nooit zou vinden. Hierdoor kreeg hij de bijnaam 'Jack of the Lantern' (Jack met de lantaarn). Toen de Ierse immigranten in Amerika kwamen, vonden ze de pompoen een betere vrucht om uit te hollen en een kaars in te stoppen. De raap werd dus vervangen door de pompoen die we vandaag overal zien.

8. Trick or Treat

Helemaal duidelijk is het niet waar de traditie van 'Trick or Treat' vandaan komt. Zowel bij de Kelten als bij de Christenen bestonden gebruiken die er een beetje op leken. Aan de ene kant gingen Keltische kinderen rond bij de dorpsgenoten om hout voor de vreugdevuren te verzamelen. Naast het hout, kregen ze ook af en toe eten mee. De Kelten lieten ook voedsel achter aan hun voordeur voor de geesten die hun kwamen bezoeken tijdens Halloweennacht. Vonden de geesten echter geen voedsel, dan werden de bewoners geplaagd door de geesten en werden grappen met hen uitgehaald. Anderzijds kenden de Christenen op 2 november het fenomeen 'Souling'. Hierbij gingen kinderen en armen in oude lompen gehuld van deur tot deur om te bedelen voor 'zielenbrood'. Het ging om een soort krentenbol, die mensen bakten ter ere van hun overleden familieleden en kennissen. Het was de bedoeling dat bij het opeten van zo'n zielenbrood gebeden werd voor de ziel van een overledene, zodat hij of zij werd bevrijd uit het vagevuur en naar de hemel kon gaan. Hoe meer brood iemand gaf, hoe sneller de zielen van de verwanten opgenomen werden in de hemel. Het is waarschijnlijk dat deze tradities later versmolten tot wat we nu kennen als 'trick or treat'.

9. Feeën, groene monsters en zwarte paarden

De Kelten geloofden dat niet alleen de geesten van overledenen tijdens Halloweennacht een bezoekje brachten. Ze waren ook bang van andere entiteiten die de flinterdunne grens tussen onze en de spirituele wereld overstaken. Zo hadden ze schrik van een ras van goblin-achtige wezens (een soort trollen) die door de velden zwierven en plunderden. Ze zouden er griezelig uit zien met een donkergroene huid. Het was voor hen dat ze voedsel achterlieten aan hun deur, in de hoop dat ze tevreden zouden zijn en hun oogst en vee met rust zouden laten. Ook slechte feeën zouden volgens de Kelten de oversteek maken. Kelten geloofden dat ze zich vermengden onder het volk en zelfs mensen konden meetrekken naar hun onderwereld. Om zichzelf te beschermen tegen deze feeën, hingen ze hoefijzers boven deuropeningen om de feeën op afstand te houden. Nog steeds wordt ijzer gebruikt voor het maken van magische amuletten ter bescherming en nog steeds zie je hoefijzers boven de deuropeningen van bijgelovige mensen. Naast feeën was de Phooka een ander wezen dat in Ierland werd gevreesd. Dit bovennatuurlijke wezen kon volgens de legende van vorm veranderen en koos meestal de vorm van een zwart paard. Boeren moesten al hun gewassen vóór 31 oktober verzamelen, want wat er nog over was, zou vernietigd of besmet worden door de Phooka.

10. Duisternis onder ogen zien en loslaten

Halloween is dus veel meer dan elkaar wat schrik aanjagen en snoep eten. Er werd gevierd dat het oude jaar dood was en het nieuwe jaar werd geboren. Het is een moment van afscheid nemen van het verleden en de toekomst tegemoet gaan, van loslaten en iets nieuws beginnen. Van je eigen duisternis onder ogen te zien en uit te kijken naar het nieuwe dat op je afkomt.

(tekst: Yvienne)